تغذیه کودک مبتلا به شکاف کام و لب مشکل است و آموزش والدین برای دست یابی به موفقیت در این امر یکی از مهم ترین نقشهای پرستار است.
نارسایی رشد در شیر خواران مبتلا به شکاف لب و یا کام حاصل دشواری های تغذیه آنها قبل از عمل جراحی است.
پس از انجام جراحی اکثر کودکان مبتلا به شکاف کام یا لب بدون ارتباط با سندرم های خاص به سرعت افزایش وزن یافته و به حد ایده آل از نظر قد و وزن نسبت به سن خود دست می یابند.
مایع موجود در دهان از طریق شکاف کام وارد بینی می شود بدین منظور بهتر است شیرخوار را در هنگام تغذیه در آغوش بگیرید ودر وضعیت نشسته به او شیر بدهید تا خطر آسپیراسیون یا خارج شدن شیر از بینی یا ورود شیر به کانال شنوائی را کاهش دهید.
سر پستانکهای عادی برای این کودکان غیر قابل استفاده است زیرا که قادر به تولید مکش نیست، لذا باید تغذیه آنها توسط سر پستانک های خاص یا سایر وسایل انجام گیرد. یکی از این وسایل مورد استفاده در شکاف لب و کام نرسر است که شامل بطری پلاستیکی قابل فشارنده و یک سر پستانک با برش صلیبی است. تغذیه کننده هابرمن وسیله دیگری است که ممکن است در کودکان با مکیدن ضعیف استفاده شود. این وسیله به طور خاصی از یک دریچه و سر پستانک تهیه شده که میزان شیر جاری به نوزاد را تنظیم می نماید و از چوکینگ یا سرفه جلوگیری می کند.
استفاده از سایر سر پستانک ها علاوه بر تغذیه کودک نیازهای مکیدن وی را نیز برآورده می سازد. تکامل عضله به طور خاصی در رشد بعدی تکلم اهمیت دارد. سر پستانک باید طوری در دهان کودک قرار داده شود که توسط کام و زبان تحت فشار قرار گیرد . پستانک های دارای یک برش را باید به طور عمودی در دهان قرار داد تا شیر خوار قادر شود با بستن و باز کردن دهان خود ، جریان شیر را تولید و وقفه نماید.کمک کردن به افزایش قدرت مکیدن ،عضلات صورت را تقویت نموده و به تکامل گفتاری شیرخوار کمک می نماید در صورت استفاده از پستانک به شیرخوار باید یاد داد که در هنگام مکیدن از حرکات شبیه به گاز گرفتن استفاده کند .
علی رغم هر نوع پستانک مورد استفاده ، وارد کردن فشار ملایم و یکنواخت به قاعده شیشه ، احتمال چوکینگ یا سرفه را کمتر می کند . فرد تغذیه کننده نباید به دلیل ترس از خروج شیر از بینی کودک و یا احتمال چوکینگ سر پستانک را از دهان نوزاد خارج نماید . یکی از مواردی که نیاز دارد فورا تغذیه کودک متوقف شود توجه به پیام های صورت کودک است که شامل بالا بردن ابرو ها و چین انداختن بر روی پیشانی است در این موقعیت باید سر پستانک را به آرامی از دهان وی خارج نمود و امکان بلع بدون ناراحتی شیر را برای او فراهم ساخت .این کودکان به دلیل بلع مقدار زیادی هوا ، مکررا نیاز به آروغ زدن دارند .
در صورتی که شیرخوار در تغذیه با سر پستانک دچار مشکل باشد ، استفاده از قطره چکان با انتهای لاستیکی ، آسپتوسرنگ یا وسیله برک ممکن است مفید بوده و امکان تغذیه سالم را فراهم آورد . لوله باید به اندازه کافی بلند بوده تا به قسمت خلفی دهان رسیده و احتمال بر گشت از بینی را کم تر سازد . به این ترتیب شیر به قسمت خلفی زبان ریخته شده و جریان عبور مطابق نیاز کودک توسط پوآر موجود در انتهای دیگر سرنگ یا خود سرنگ کنترل خواهد گشت . در برخی از کودکان به کار گیری قاشق مناسب تر بوده ،به خصوص اگر مواد تغذیه ای قوام غلیظی ( شیر و غلات) داشته باشد .
همچنین می توان تغذیه با پستان مادر را بر حسب تمایل انجام داد. بدین منظور نوک پستان به طور کامل در قسمت خلفی حفره دهان قرار داده می شود و شیرخوار می تواند با حرکت زبان جریان شیر را تسهیل نماید. به هر حال ممکن است در ابتدا نیروی مکیدن موثر جهت تحریک خروج شیر وجود نداشته باشد، بدین منظور استفاده از یک شیر دوش پیش از تغذیه برای تحریک رفلکس خروج شیر مفید است.
تحقیقات نشان داده است تغذیه از طریق پستان علاوه بر کاهش عفونت گوش میانی و عفونت سیستم تنفسی فوقانی حاصل از ایمنی شیر مادر، سبب افزایش حرکات طبیعی عضلات دهان و صورت شده که در تکلم مفید خواهد بود.
علیرغم به کارگیری روش های مورد استفاده، مادر باید تغذیه کودک را هر چه سریع تر شروع کند. این عمل به او کمک می کند تا روش مناسب خود و کودک را شناسایی نموده و تا زمان ترخیص تسلط کافی یابد.
در مرحله آماده سازی برای عمل باید والدین را با برخی از نیازهای فوری، پس از عمل جراحی آشنا کند.
کودکانی که تحت عمل جراحی شکاف لب قرار می گیرند پس از عمل جراحی نباید در وضعیت دمر، حتی در زمان بیداری قرار داده شوند. بنابراین مهم است که برای کاهش تحریک پذیری و مقاومت در برابر هرگونه تغییر در مراقبت متداول،کودک را به خواب در وضعیت پشت یا پهلو عادت داد. در صورت استفاده از مهار کننده آرنج بهتر است قبل از بستری شدن به تناوب برای کودک از آن وسیله استفاده کرد و کودک را همانند روش تغذیه ای پس از عمل جراحی تغذیه نمود. برخی از جراحان قبل از عمل جراحی شکاف کام استفاده از فنجان را توصیه کرده و این روش تغذیه ای را برای پس از عمل جراحی مفید می دانند. آمادگی های پیش از عمل از قبیل مصرف دارو توسط جراح و متخصص بیهوشی تعیین می گردد.
درمراقبت های قبل از عمل شکاف کام با توجه به اینکه کودک نیاز به درمان چند ساله از نظر طبی ،جراحی و گفتار درمانی دارد، لذا مراقبت طویل المدت این کودکان از لحاظ جسمی و روانی برای والدین طاقت فرسا می باشد، بنابراین علاوه بر مراقبت از شیرخوار باید به حمایت روحی و روانی والدین توجه خاصی نماید .
نوزاد دارای شکاف لب خفیف ممکن است قادر به مکیدن پستان یا پستانک ،باشد در صورت وسیع بودن شکاف لب و یا همراهی آن با شکاف کام شیر خوار نمی تواند مکیدن موثر داشته باشد .شکافهای کام یا لب با ایجاد تداخل در وارد آوردن فشار بر روی هاله پستان یا سر پستانک ،مکیدن شیر خوار را کاهش می دهند و تغذیه از طریق پستان یا شیشه شیر را مختل می سازند.
در صورتی که کودک دارای شکاف کام وسیع باشد و با استفاده از وسائل ذکر شده قادر به تغذیه نباشد می توان از لوله بینی -معده ای استفاده کرد.
در صورتی که شکاف کام یا لب جزئی از یک سندرم باشد ، تغذیه کودک باید به آرامی و با دقت صورت گیرد تا باعث انسداد راه تنفسی کودک نگردد.
پس از تغذیه محل شکاف با یک سوآپ کتانی تمیز شود .
جهت کاهش اضطراب والدین وسایل مورد استفاده و هدف از استفاده وسایل بعد از عمل و ظاهر کودک پس از عمل برای آنها توضیح داده شود.
پرستار باید والدین را تشویق کند که بعد از عمل کنار کودک خود حضور داشته باشند تا فرزندشان احساس راحتی بیشتری داشته باشد.
شیرخوار ۴ ساعت قبل از عمل نباید چیزی از راه دهان دریافت کند .
تهیه و ترجمه : *زهره قضاوی –مریم معروفی – دکتر مرضیه حسن پور*